سده‌های گمشده
(تاریخ دورۀ سلامی ایران)
آشتی با تاریخ
دیلمیان:
علویان، آل زیار و آل بویه
پرویز رجبی
جلد سوم
پس از مدتی انتظار سرانجام جلد سوم سده‌های گمشده چاپ شد و در نمایشگاه کتاب عرضه شد. جلد چهارم در دست چاپ است.
پیشگفتار
مجلد سوم از سده‌های گمشده را آغاز می‌كنیم. در دو مجلد نخست با این‌كه راه را هموار نكردیم، با پیچ و خم‌های آن آشنا شدیم و به آن‌ها خوگرفتیم. دیلمیان (آل زیار و آل بویه) تا زمان كریم خان زند (1163-1193 هجری) آخرین فرمانروایی‌های خالص ایرانی هستند كه بر بخش‌های حساسی از ایران فرمان رانده‌اند و از این روی در تاریخ دورۀ سلامی ایران جایگاهی ارجمند دارند. به ویژه این‌كه اینان توانستند برای نخستین بار پس از شكست ایرانیان از عرب‌ها نقشی تعیین‌كننده در بغداد داشته باشند.
البته باید كه به این دو خاندان، شهریاران‌ِ به اصطلاح گمنامی را هم بیفزاییم كه هر كدام روزگاری كوتاه در گوشه‌ای از ایران گردن‌افرازی كرده‌اند و به سامانی فرمان رانده‌اند. پرداختن به همۀآن‌ها، مانند شهریاران گمنام كسروی، نیاز به جایی مستقل دارد. مورخ به هنگام نوشتن تاریخ عمومی ایران، در حال گذر از كنار این شهریاران، همواره از این‌كه به سبب پرهیز از آشفتگی، ناگزیر از بی‌اعتنا ماندن به آنان می‌شود، دغدغه‌ای پنهان دارد. درست مانند پدری كه به خاطر زندانی بودن یكی از فرزاندانش، همۀ فرزندان خود را یكجا بر سر سفره ندارد. گویا شهریاران گمنام محکوم به حبس ابد هستند!...
خوانندگانم با شیوۀ كارم آشنا هستند و راهكارم در تالیف روشن و مانند گذشته است. بنا بر این در این پیشگفتار حرف زیادی برای گفتن ندارم. این‌بار هم ازیرا صفت گمشده را برای سده‌ها برگزیدم كه تاریخ رویدادهای این سده‌ها در حقیقت گم شده است و ما تنها توان یافتن نشانه‌هایی از آن‌ها را داریم. نشانه‌هایی كه به هیچ عنوان نمی‌توانیم بی‌تفاوت از كنار آن‌ها بگذریم. ما دلبستۀ همۀ نشانه‌هایی هستیم كه از گذشته و از گذشتگان ما بر جای مانده‌اند. انسان اگر توانایی صرف نظر كردن از هویت و گذشتۀ خود را می‌داشت، تاریخ هرگز نوشته نمی‌شد. تاریخ نی‌انبان نفیرها و شادی‌های ماست! ما هرگز از بازگشت به خاطرۀ این نفیرها و شادی‌ها بی‌نیاز نخواهیم بود.
همچنان از اسماعیل جعفری كه چاپ این كتاب را به عهده گرفته است سپاسگزارم. فریدة معتكف كتابخانة خود را در اختیارم گذاشت و از هیچ كوششی در تهیة منابع نایاب دریغ نكرد. به همسرم لیلی هوشمندافشار كه دست راست من در این تالیف است مدیونم.
